Сыбайлас жемқорлық проблемасы қазіргі әлеуметтік дамудың маңызды факторларының бірі болып табылады және оған қарсы тұру әлеуметтік-саяси басқару мен қоғамдық өмірдің барлық деңгейлеріндегі билік пен азаматтардың бірлескен міндеті болып табылады. Сыбайлас жемқорлық адам өмірінің барлық салаларында көрінеді. Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, тұрақты экономикалық өсуге тек инновациялық негізде, заманауи ғылыми-техникалық жетістіктерді белсенді пайдалану арқылы ғана қол жеткізуге болады. Экономикалық қылмысқа және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігі төрағасының орынбасарының айтуынша, Қазақстанда сыбайлас жемқорлықтың жекелеген фактілері барлық салаларда бар. «Сыбайлас жемқорлыққа неғұрлым қатты ұшыраған бірнеше саланы атап өтуге болады – бұл салық органдарымен байланысты сыбайлас жемқорлық, кеден саласы, жер мәселелері саласындағы және Мемлекеттік сатып алу саласы.
Сыбайлас жемқорлыққа тиімді қарсы іс-қимыл аталған проблеманы шешуге тартылған құқық қорғау органдары қызметінің құқықтық және ұйымдастырушылық негізін құруды қамтитын шаралардың кешенді жүйесі негізінде ғана мүмкін болады.
Құқықтық әдебиеттерде сыбайлас жемқорлық әлеуметтік құбылыс деген пікір жиі кездеседі, сондықтан құқықтық әсерге берілмейді. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің пәрменді тетігі сыбайлас жемқорлыққа бағытталған қылмыстарға қарсы іс-қимылдың тиімді жұмыс істейтін жүйесі болуға тиіс. Қылмыстық жолмен алынған мүліктен айыру түріндегі жазаның бұлтартпастығы, сөзсіз, бір жағынан, ауыр профилактикалық фактор болып табылады, екінші жағынан, келтірілген залалды өтеу арқылы сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтардың салдарын барынша азайтуға мүмкіндік береді.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл Қазақстанның мемлекеттік саясатының аса маңызды стратегиялық басымдығы болып табылады. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің бұрын іске асырылған мемлекеттік бағдарламаларының нәтижелері сыбайлас жемқорлықтың одан әрі дамуына кедергі келтіретін пәрменді шараларды қалыптастыру бойынша бүкіл мемлекет пен қоғамның жүйелі жұмысын одан әрі жүргізудің орындылығы мен қажеттілігін көрсетті.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі сыбайлас жемқорлыққа қарсы жаңа стратегиясын қабылдаудың практикалық қажеттілігі пісіп-жетілгенімен келіскен жөн. Бұл стратегия бүкіл қоғамды сыбайлас жемқорлыққа қарсы күреске бағыттауға арналған, тек осы жағдайда ғана табысқа жетуге болады. Олқылықтарды анықтау және оларды одан әрі жою мақсатында, біріншіден, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл мен оның алдын алуға бағытталған қолданыстағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнаманы зерделеу қажет. Екіншіден, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің криминологиялық сипаттамасын сыбайлас жемқорлықтың жаңа көріністері мен нысандарын ескере отырып жүргізу және олардың ерекшеліктерін ескеру. Үшіншіден, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласындағы ұлттық заңнаманың халықаралық стандарттарға сәйкестігін анықтау мақсатында халықаралық-құқықтық актілерге, ТМД елдерінің және алыс шетелдердің заңнамаларына салыстырмалы-құқықтық талдау жүргізу.
Төртіншіден, құқық қолданушы оны сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылда табысты пайдалана алуы үшін неғұрлым дамыған батыс мемлекеттерінің сыбайлас жемқорлық көріністерінің алдын алу мен оларға қарсы іс-қимылдың кешенді шараларын қолдану жөніндегі оң тәжірибесін зерделеу. Бесіншіден, сыбайлас жемқорлықты азайту бойынша ақпараттық мүмкіндіктерді кеңінен пайдалануға бағытталған жаңа құқықтық тетіктерді әзірлеу. Сыбайлас жемқорлықтың таралуына ықпал ететін себептер мен жағдайларды анықтау мақсатында Халыққа, сондай-ақ мемлекеттік құрылымдар мен бизнес өкілдеріне әлеуметтік сауалнама жүргізу.
Г.Каликова
Қызылорда облысының мамандандырылған ауданаралық әкімшілік соты әкімшісінің басшысы