Соңғы жылдары Қазақстанда сот жүйесін жетілдіруге бағытталған бірқатар заңнамалық өзгерістер мен реформалар жүзеге асырылуда. Бұл өзгерістердің басты мақсаты – сот төрелігінің әділдігін қамтамасыз ету, азаматтардың құқықтарын қорғау және сот жүйесінің қоғамдағы оң имиджін қалыптастыру.
Сот жүйесінің тәуелсіздігін нығайту
Сот жүйесінің тәуелсіздігін қамтамасыз ету мақсатында судьялардың саяси партияларға мүше болуына тыйым салынды. Судьяларды тағайындау және қызметінен босату мәселелері Жоғары сот кеңесінің құзыретіне берілді. Сондай-ақ, судьяларға қатысты арнайы тергеу әрекеттерін жүргізуге рұқсат беру өкілеттігі Бас прокурорға тапсырылды. Бұл шаралар сот жүйесіне сыртқы ықпал ету мүмкіндігін азайтуға бағытталған.
Әкімшілік әділет жүйесінің енгізілуі
2021 жылы әкімшілік әділет жүйесі енгізіліп, азаматтардың мемлекеттік органдармен дауларын шешуде жаңа мүмкіндіктер пайда болды. Бұл жүйе арқылы тұрғын үй, салық және жер даулары бойынша істердің саны айтарлықтай артты.
Сот жүйесінің цифрландырылуы
Сот жүйесін цифрландыру бағытында да елеулі қадамдар жасалды. «Судьяның электронды досьесі» жүйесі енгізіліп, судьялардың қызметін бағалау процесі автоматтандырылды. Сот процестерін онлайн трансляциялау тәжірибесі енгізіліп, бұл сот жүйесінің ашықтығын арттырды.
Кассациялық соттардың құрылуы
2025 жылдың 1 шілдесінен бастап Қазақстанда үш тәуелсіз кассациялық сот өз жұмысын бастайды. Бұл соттар азаматтық, қылмыстық және әкімшілік істер бойынша жеке-жеке құрылып, сот төрелігінің сапасын арттыруға бағытталған маңызды реформа болып табылады.
Жасанды интеллектіні енгізу
Қазақстанның сот жүйесінде жасанды интеллект (ЖИ) технологиялары белсенді түрде енгізілуде. 2022 жылдан бастап «Сот практикасының цифрлық аналитикасы» қызметіне ЖИ көмекшісі енгізілді. Бұл бағдарламалық жасақтама сот шешімдерінің негізгі аспектілерін түсініп, оларды салыстырып, аномалияларды анықтап, азаматтық істердің нәтижелерін болжай алады. Бұл судьяларға ұқсас істер бойынша заңды прецеденттерді жан-жақты көруге мүмкіндік береді.
Жоғарыда аталған реформалар мен жаңашылдықтар Қазақстанның сот жүйесін халықаралық стандарттарға сай жетілдіруге бағытталған. Сот жүйесінің ашықтығы мен әділдігін қамтамасыз ету арқылы азаматтардың сотқа деген сенімі артып, қоғамда құқықтық мәдениет қалыптасуда.
Каликова Гүлмира Сағындыққызы
Қызылорда облысының мамандандырылған ауданаралық әкімшілік сотының басшысы