Фото: Taspanews.kz
Taspanews.kz аналитикалық порталы ҚҚС тақырыбында пікірталас алаңын ұйымдастырды. Бұл тақырып жөнінде Салық Альянсының мүшесі, «Асыл ниет» қоғамдық бірлестігі төрағасының бірі – Жанар Сүлейменованың пікірін тыңдадық. Ол Қазақстан өз салық тәжірибесінде «бірыңғай» ҚҚС деп аталатын мөлшерлемені қолданып көру керектігін алға тартты.
ҚҚС сомасы туралы соңғы шешім 2025 жылдың 20 ақпанында қабылданатынын естеріңізге саламыз. Сарапшылар қауымдастығы әртүрлі нұсқалар мен стратегияларды есептеуге кірісті.
Ресми хабарламадан
2025 жылдың 28 қаңтарында өткен Үкіметтің кеңейтілген отырысында қосымша құн салығын 12%-дан 16%-20%-ға дейін көтеру туралы шешім қабылданды. Сондай-ақ ҚҚС бойынша тіркеу шегін 78 миллион теңгеден 15 миллионға дейін төмендету жоспарлануда, бұл салық төлеушілерді айтарлықтай көбейтеді.
Жанар Сүлейменова концепциясы
Экономика саласындағы сарапшылар түрлі стратегиялар бойынша есептеулер жүргізуге көшті.
Осы орайда Жанар Сүлейменова өз ұсынысы мен тұжырымдамасымен бөлісті.
«Менің ойымша, осы кезеңде «бірыңғай мөлшерлеме» атты қосылған құн салығына көшу тиімді жол болар еді (flat rate VAT). Бұл жүйе бойынша шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері ҚҚС-ты есептемей, тек кіріс салығын төлейді. Бұл мөлшерлеме стандартты мөлшерлемеден төмен болуы керек, ал оны қолданудың шегі жоғары болуы керек. Бұл бизнеске түсетін әкімшілік жүктемені, инфляциялық қысымды азайтып, салық жүйесінің ашықтығына ықпал етер еді. «Бірыңғай мөлшерлеме» қосылған құн салығы әдеттегі ҚҚС-тың бар кемшіліктерін ескере отырып әзірленген. Оның басты артықшылығы – пайдалану кезінде бірнеше рет түрлі төлем жасаудың қажеті болмайды. Бұл, сонымен қатар, экспорттаушыларға халықаралық нарықта бәсекеге қабілетті болуға көмектеседі», – деп түсіндірді сарапшы.
Дәстүрлі ҚҚС-тың ауыртпашылығы «бірыңғай мөлшерлеме» арқылы жеңілдетілуі мүмкін
«Дәстүрлі ҚҚС-ның бірінші кемшілігі – кәсіпкерлер қосылған құн салығы есептелетін шектен төмен табыс көрсету мақсатында бизнесін бөліп тастайды. Екінші кемшілік – өте көп әкімшілік шығын туындайды. Мұндай күрделі әкімшілік жұмыстарды арнайы білімі болмаса, кәсіпкердің өзі жасай алмайды. Кәсіби бухгалтер қажет. ҚҚС қолданылатын елдерде кейбір кәсіпкерлер оның «қол жетпейтін» шегінде қалу үшін түрлі айла-амалдарға баруға мәжбүр болады. Мәселен, батыс мемлекеттерінде мейрамхана қожайындары артық табыс таппас үшін, ҚҚС төлеушілер санатына енбеу үшін мекемесін кешке ғана ашады», – дейді Жанар Сүлейменова.
Бұл парадоксалды жағдай болып шығады: салық кәсіпорындардың экономикалық өсуіне кедергі келтіре ме? Бұл дамушы экономика үшін жағымсыз стратегия.
«ҚҚС-тың тағы бір кемшілігі – «төлеуші емес» санатынан «төлеуші» атанған сәтте салық жүктемесінің тез және күрт өсіп кетуі. Бұл өзгерісті бірқалыпты, бірте-бірте жүргізу керек. Ол үшін атап өтілген «бірыңғай мөлшерлеме» (flat rate) қолданылады. Оның мәні неде? Кәсіпорындарға ҚҚС бойынша неғұрлым икемді шектеулер қарастырылады. Олар әдетте шектен асып түседі. Егер сіз икемді және әдеттегі мөлшерлемелер арасындағы ұйғарылған шектер диапазонында болсаңыз, ҚҚС есепке алмауға құқығыңыз бар болушы еді. Яғни, сіз табысыңызды санайсыз, оған белгілі бір пайызын төлейсіз, бірақ ҚҚС-ын есепке алмайсыз. Бұл мөлшерлеме қандай мүмкіндік береді? Біріншіден, бұл кәсіпкерлердің көбісінің ҚҚС төлеуіне алып келеді. Бұл тізбектегі басқа кәсіпорындарға ҚҚС-ты есепке жатқызуға мүмкіндік береді және сол арқылы ҚҚС тиімді мөлшерлемесі төмендетіледі», – деп түсіндірді сарапшы.
Біз сарапшыдан ҚҚС «бірыңғай мөлшерлемесі» қай елдерде қолданылатынын сұрадық.
«Ол Оңтүстік Корея мен Ұлыбританияда қолданылады. 2025 жылдың 1 қаңтарынан бастап Ресей де мұндай мөлшерлемені енгізді. Бұған ҚҚС бойынша өзгерістер себеп болды деп ойлаймын. ҚҚС кіріс 200 миллион рубльге дейін болса 5% және кіріс 450 миллион рубль болса 7% құрайды. Бұл мөлшерлеме шағын және орта бизнеске түсетін салмақты азайтады және ҚҚС жүйесіне біртіндеп кіруге мүмкіндік береді. Бұл ретте ҚҚС жүйесіне көбірек адамдардың қатысуы өте маңызды, бұл есепке алуды жүргізуге мүмкіндік береді. Мен осы кезеңде тарифтерді көтеру идеясын қолдамаймын. Алдымен шекті қайта қараудың әсерін ойластырып, есептеу керек. Қазіргі жағдайда бюджет тапшылығы мәселесін шешу кешенді іс-әрекетті талап етеді. Мемлекет бизнес өкілдері үшін серіктес болуы керек. Бизнес қаталдыққа төтеп бере алмауы мүмкін, бұл біздің азаматтарға және тұтастай алғанда елге экономикалық зардап әкеледі», – деді Жанар Сүлейменова.